استریلیزاسیون به معنای از بین بردن تمامی میکروارگانیسم‌ها، از جمله باکتری‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌ها و اسپورها است. در عمل، استریلیزاسیون به معنای کشتن یا حذف تمام اشکال زندهٔ موجودات مختلف است که این فرایند، در آزمایشگاه تشخیص طبی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

اهمیت استریلیزاسیون در آزمایشگاه تشخیص طبی:

• جلوگیری از تکثیر میکروارگانیسم‌ها
• حفظ صحت نتایج آزمایش
• حفظ سلامت کارکنان
• پیشگیری از تلفات مالی و افزایش عمر مفید تجهیزات

دستگاه اتوکلاو و نقش آن در استریلیزاسیون:

اتوکلاو یک دستگاه پرس دخانیات است که با استفاده از بخار آب تحت فشار و دمای بالا، قادر به کشتن همه موجودات زنده در وسایل و تجهیزات آزمایشگاه است. نقش اصلی اتوکلاو در استریل کردن وسایل شامل لوله‌های آزمایشگاه، پروب‌ها، سطح کار، پلاک‌‌های مخصوص رشد باکتري‌ها (پتري)، قطعات پروتزی و دندانپزشکی، سرنگ‌ها و سوزن‌ها و ... است.

با استفاده از اتوکلاو، میکروارگانیسم‌های مختلف از جمله باکتری‌ها، قارچ‌ها و ویروس‌ها نابود می‌شوند. این دستگاه به طور معمول در دمای ۱۲۰-۱۳۰ درجه سانتیگراد و فشار ۱-۲ بار کار می‌کند. استفاده از اتوکلاو به عنوان روش استریل کردن تجهیزات آزمایشگاه تشخیص طبی، به دلیل کارآمد بودن، سادگی عملکرد و قابل اطمینان بودن آن، بسیار رایج است.

اصول کار دستگاه اتوکلاو در آزمایشگاه تشخیص طبی

اصول کار دستگاه اتوکلاو در آزمایشگاه تشخیص طبی عبارتند از:

ایجاد فشار: دستگاه اتوکلاو با استفاده از یک منبع حرارتی (معمولاً بخار آب) فشار بالایی را در داخل محفظه‌ای که نمونه‌های آزمایشی قرار داده می‌شوند، ایجاد می‌کند. فشار بالا باعث افزایش نقطه جوش آب و در نتیجه کشتن میکروارگانیسم‌ها و سایر عوامل زنده در نمونه‌ها می‌شود.

حرارت: دستگاه اتوکلاو با استفاده از منبع حرارت، دمای بالایی را در داخل محفظه تولید می‌کند. حرارت باعث تخریب سلول‌های میکروبی و سایر عوامل زنده در نمونه‌ها شده و به همین ترتیب، ضدعفونی کامل را فراهم می‌کند.

زمان: دستگاه اتوکلاو به مدت زمان مشخصی (معمولاً 15 تا 30 دقیقه) در دمای و فشار مورد نظر نگه‌داری می‌شود. این زمان کافی است تا هر نوع میکروارگانیسم و عامل زنده دیگری که در نمونه‌ها وجود دارد، از بین برود.

استفاده از پک‌های مناسب: قبل از قرار دادن نمونه‌ها در دستگاه اتوکلاو، آن‌ها باید در پک‌های مناسب (مثلاً پک‌های حاوی کاغذ با رطوبت کنترل شده) قرار گیرند. این پک‌ها به عنوان یک باریر حفاظتی علی الخصوص در برابر هر گونه آلودگی خارجی (مثلاً باکتری، قارچ و ...) عمل می‌کنند.

رعایت شروط بهداشتی: استفاده صحیح و رعایت شروط بهداشتی در هنگام استفاده از دستگاه اتوکلاو نیز بسیار مهم است.

نحوه اعتبارسنجی دستگاه اتوکلاو در آزمایشگاه تشخیص طبی

برای اعتبارسنجی دستگاه اتوکلاو در آزمایشگاه تشخیص طبی، مراحل زیر را می‌توان دنبال کرد:

بررسی دستورالعمل تولید کننده: ابتدا باید دستورالعمل تولید کننده را مطالعه کنید و به دقت روش‌های اعتبارسنجی پیشنهاد شده را در آزمایشگاه خود اجرا کنید.

بررسی قطعات و لوازم جانبی: قبل از شروع فرآیند اعتبارسنجی، لازم است قطعات و لوازم جانبی دستگاه را بررسی کنید و اطمینان حاصل کنید که همه چیز در حالت سالم و عملکرد صحیح است.

تست عملکرد: در این مرحله، عملکرد دستگاه در شرایط مختلف باید تست شود. به عنوان مثال، می‌توانید چک کنید که دستگاه به درستی فشار و دما را تنظیم می‌کند.

تست استریلیزاسیون: برای اعتبارسنجی اتوکلاو، لازم است استریلیزاسیون صحیح را تأیید کنید. برای این منظور، می‌توانید از شاخص‌های فیزیکی و شیمیایی مانند نشانگرهای حق بقاء باکتری، نشانگرهای حق بقاء اسپور و آزمون هالوژن استفاده کنید.

ثبت نتایج: همه نتایج تست‌ها باید به دقت ثبت شود. این شامل جزئیات فرآیند تست، نام تکنسین مسئول و هر گونه خطا یا مشکل در عملکرد دستگاه است.

نحوه مراقبت و نگهداری از دستگاه اتوکلاو

• پیروی از دستورالعمل تولید کننده: هر دستگاه اتوکلاو دارای راهنمای استفاده و نگهداری خود است. حتماً باید دستورالعمل تولید کننده را به دقت مطالعه کرده و به طور صحیح عمل کنید.

• تعویض منظم فیلتر: فیلتر هوای دستگاه اتوکلاو باید به صورت منظم تعویض شود.
• تمیز کردن دستگاه: پس از هر استفاده، دستگاه باید به طور کامل تمیز شود. این شامل پاکسازی درب، سطوح داخلی و خارجی و همچنین لوله های آب مورد استفاده است. استفاده از محلول ضدعفونی کننده مناسب برای تمیز کردن دستگاه توصیه می شود.
• بررسی عملکرد: قبل از هر استفاده، دستگاه باید برای عملکرد صحیح بررسی شود. این شامل چک کردن فشار، دما و سایر پارامترهای مورد نظر است. در صورت وجود هر گونه خطا یا نقص، باید به سرویس دستگاه اطلاع داده شود.

مزایا و محدودیت‌های دستگاه اتوکلاو در آزمایشگاه تشخیص طبی

مزایا:

1.  میکروب زدایی بسیار قوی ابزار و لوازم پزشکی و آزمایشگاهی
2.  عملکرد ساده و خاموشی خودکار
3. وجود سایزهای مختلف دستگاه

محدودیت‌ها:

1. ضدعفونی زمانبر
2. هزینه نسبتا بالا
3. برای لوازمی که نسبت به دمای بالا حساس هستند و خراب می‌شوند، اتوکلاو قابل استفاده نیست.

با توجه به اینکه ارزش و اعتبار هر آزمایشگاه به کیفیت عمل و میزان صحیح بودن نتایج است، وجود یک دستگاه اتوکلاو برای میکروب‌زدایی و تامین بهداشت ضروری خواهد بود.